Overmatig Zitten op de Werkplek: Een Onderschat Risico in de RI&E

De Cijfers Liegen Niet: Nederland Blijft Zitten

Nederlandse werknemers zitten gemiddeld 8,8 uur per dag, blijkt uit recent onderzoek van het CBS. Dit alarmerend hoge cijfer is de afgelopen vijf jaar “nauwelijks veranderd”, ondanks talloze bewustwordingscampagnes en initiatieven. De gemiddelde werknemer besteedt zijn dag als volgt: 4,5 uur zitten op het werk, 1 uur in het woon-werkverkeer en 3,3 uur tijdens vrije tijd.

TNO betitelt Nederland zelfs als “Europees kampioen zitten” – een weinig benijdenswaardige titel die aantoont dat we als land een structureel probleem hebben met sedentair gedrag op de werkplek.

Waarom Overmatig Zitten Thuishoort in Elke RI&E

Het Probleem per Sector

Het CBS-onderzoek toont grote verschillen tussen beroepsgroepen. ICT-medewerkers spannen de kroon met de langste zittijden, terwijl horeca- en schoonmaakpersoneel vrijwel de hele dag in beweging zijn. Opvallend is dat thuiswerkers die 60-80% van hun tijd thuis werken, gemiddeld het langst zitten.

Hoogrisicogroepen:

ICT- en digitale beroepen
Administratief en financieel personeel
Thuiswerkers en hybride werkers
Callcenter medewerkers

Middencategorie:

Zorgmedewerkers
Onderwijzend personeel
Technisch personeel
Leidinggevenden

Deze functiespecifieke verschillen maken een gedifferentieerde aanpak in de RI&E noodzakelijk.

De Gezondheidsimpact: Een Tsunami in Wording

Experts waarschuwen voor een “tsunami aan ongezonde mensen” over 15 jaar als het huidige zitgedrag niet verandert. De gezondheidsrisico’s van overmatig zitten zijn wetenschappelijk onderbouwd:

Hart- en vaatziekten: 147% hoger risico bij >10 uur zitten per dag
Diabetes type 2: 112% verhoogd risico
Vroege sterfte: 49% hoger risico
Depressie en angststoornissen: 25% meer kans
Rug-, nek- en schouderklachten: 60% van kantoorwerkers kampt hiermee

Compensatiemythe

Een hardnekkig misverstand is dat sporten na werktijd de negatieve effecten van 8,8 uur zitten compenseert. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de gezondheidsrisico’s van langdurig zitten onafhankelijk zijn van beweging in de vrije tijd. Anders gezegd: ook fanatieke sporters lopen gezondheidsrisico’s als ze overdag te veel zitten.

Integratie in de RI&E: Een Praktische Aanpak

Stap 1: Inventarisatie van Zitrisico’s

Een goede risico-inventarisatie begint met het in kaart brengen van de huidige situatie:

Functieanalyse:

Identificeer functies met >6 uur zittijd per dag
Bepaal het percentage thuiswerkers per afdeling
Analyseer de aard van het werk (beeldscherm, vergaderen, administratie)

Werkplekonderzoek:

Inventariseer beschikbare ergonomische voorzieningen
Controleer de aanwezigheid van zit-sta bureaus
Beoordeel loopafstanden en bewegingsmogelijkheden
Evalueer de thuiswerkplekken via digitale vragenlijsten

Gezondheidsmonitoring:

Analyseer verzuimcijfers gerelateerd aan houding en beweging
Verzamel klachten uit PMO/PAGO onderzoeken
Inventariseer meldingen over fysieke klachten

Stap 2: Risicobeoordeling en Prioritering

Op basis van de inventarisatie kunnen risico’s worden beoordeeld volgens de Fine & Kinney methodiek of vergelijkbare systematiek:

Waarschijnlijkheid: Hoe vaak komt langdurig zitten voor?
Blootstelling: Hoeveel medewerkers zijn blootgesteld?
Effect: Wat zijn de mogelijke gezondheidsconsequenties?

Dit resulteert in een risicomatrix waarbij afdelingen of functiegroepen worden geprioriteerd voor interventies.

Stap 3: Plan van Aanpak – De 30-Minuten Regel

Het ministerie van Sociale Zaken promoot: “Elk halfuur even bewegen. Zet ook de stap.” Dit principe vormt de basis voor effectieve interventies:

Organisatorische maatregelen:

Implementeer een bewegingsbeleid met concrete doelstellingen
Introduceer sta-vergaderingen (maximaal 30 minuten)
Plan ‘walking meetings’ voor één-op-één gesprekken
Centraliseer faciliteiten om loopafstanden te vergroten
Integreer bewegingsmomenten in de werkdag

Technische maatregelen:

Investeer in elektrisch verstelbare bureaus
Plaats printers en koffieautomaten strategisch
Creëer dynamische werkplekken (stabalans, balansbord)
Installeer software voor bewegingsreminders
Optimaliseer de kantoorinrichting voor beweging

Individuele maatregelen:

Bied training in gezond zitgedrag en micropauses
Verstrek informatie over de risico’s van langdurig zitten
Stimuleer actief woon-werkverkeer
Organiseer vitaliteitsprogramma’s
Faciliteer toegang tot bedrijfsfitness

Specifieke Aandachtspunten voor Thuiswerkers

Met de toename van hybride werken verdient de thuiswerkplek extra aandacht in de RI&E:

Digitale werkplekinspectie: Een online tool of checklist waarmee medewerkers hun thuiswerkplek kunnen evalueren op ergonomie en bewegingsmogelijkheden.

Thuiswerkvergoeding voor ergonomie: Budget voor aanschaf van ergonomisch verantwoord meubilair en hulpmiddelen zoals een externe monitor, toetsenbord of voetsteun.

Virtuele bewegingsprogramma’s: Online yoga, bewegingssessies of virtuele koffiepauzes om sociale interactie en beweging te stimuleren.

Recht op ontkoppeling: Duidelijke afspraken over werktijden om overmatig beeldschermwerk te voorkomen.

Wettelijk Kader en Normering

Arbowetgeving

De Arbowet biedt verschillende aanknopingspunten voor het aanpakken van zitrisico’s:

Artikel 3 Arbowet: Verplichting tot het voeren van een doeltreffend arbobeleid
Artikel 5 Arbowet: Inventarisatie en evaluatie van risico’s (RI&E)
Artikel 5.4 Arbobesluit: Ergonomische inrichting arbeidsplaats
Artikel 5.9 Arbobesluit: Inventarisatie en evaluatie van risico’s (RI&E)
Artikel 1.47 Arbobesluit: Voorlichting over gezondheidsrisico’s (thuiswerken)

Integratie in Managementsystemen

Voor organisaties met certificeringen biedt integratie in bestaande systemen voordelen:

ISO 45001:

Normparagraaf 6.1.2: Identificatie van gevaren en beoordeling van risico’s en kansen
Normparagraaf 8.1.2: Eliminatie van gevaren en reductie van risico’s
Normparagraaf 10.3: Continue verbetering

VCA:

Hoofdstuk 4.1: Toolbox meetings over gezondheid
Hoofdstuk 8: Bedrijfsgezondheidszorg

Monitoring en Evaluatie

Key Performance Indicators (KPI’s)

Om de effectiviteit van interventies te meten, zijn concrete KPI’s essentieel:

Percentage medewerkers dat elk uur beweegt
Gebruik van zit-sta bureaus (frequentie van wisselen)
Deelname aan bewegingsprogramma’s
Afname verzuim door houdings- en bewegingsklachten
Medewerkerstevredenheid over vitaliteitsbeleid
Aantal meldingen van fysieke klachten

Periodieke Evaluatie

Integreer de evaluatie van zitpreventie in bestaande processen:

Jaarlijkse update van de RI&E
Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek (PAGO)
Medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO)
Directiebeoordeling van het arbomanagementsysteem
Interne audits op naleving van het bewegingsbeleid

De Business Case voor Investeren in Zitpreventie

Return on Investment

Organisaties die investeren in zitpreventie rapporteren positieve resultaten:

Verzuimreductie: Gemiddeld 20-30% minder verzuim door fysieke klachten
Productiviteit: 10-15% hogere productiviteit door betere concentratie
Medewerkerstevredenheid: Hogere scores op vitaliteit en werkgeluk
Imago: Versterking van het imago als gezonde werkgever

Kosten-batenanalyse

Investeringen:

Zit-sta bureaus: €400-800 per werkplek
Ergonomische hulpmiddelen: €100-200 per medewerker
Vitaliteitsprogramma’s: €50-150 per medewerker per jaar
Training en voorlichting: €2.000-5.000 eenmalig

Besparingen:

Verzuimkosten: €250-400 per verzuimdag
Verminderde productiviteit: 2-3 uur per week per medewerker
Lagere zorgkosten op lange termijn
Verlaagd werkgeluk

Praktijkvoorbeeld: Succesvolle Implementatie

Een middelgroot IT-bedrijf (250 medewerkers) kampte met 18% ziekteverzuim, waarvan een significant deel gerelateerd aan fysieke klachten door zittend werk. Na een grondige RI&E werd een integraal plan opgezet:

Aanpak:

Volledige risico-inventarisatie met focus op zitgedrag
Investering in 100% zit-sta werkplekken
Invoering van de 30-minuten regel met reminders
Maandelijkse vitaliteitsworkshops
Competitie tussen teams voor meeste beweging

Resultaten na 12 maanden:

Ziekteverzuim gedaald naar 11% (-39%)
85% van medewerkers gebruikt dagelijks het zit-sta bureau
Gemiddelde zittijd gereduceerd van 9 naar 6,5 uur
ROI: €175.000 besparing op verzuimkosten

Conclusie: Van Bewustwording naar Duurzame Verandering

De cijfers zijn duidelijk: ondanks jarenlange aandacht voor de risico’s van zitten, is het gedrag van Nederlandse werknemers nauwelijks veranderd. De voorspelde “tsunami aan ongezonde mensen” is geen ver-van-mijn-bed-show, maar een reële dreiging voor de volksgezondheid en bedrijfscontinuïteit.

Integratie van zitpreventie in de RI&E is geen luxe maar noodzaak. Het vraagt om een systematische aanpak waarbij inventarisatie, interventie en evaluatie hand in hand gaan. De combinatie van organisatorische, technische en individuele maatregelen, ondersteund door adequate wet- en regelgeving, biedt de beste kans op succes.

Ondersteuning door VGMK Adviesgroep

Voor organisaties die serieus werk willen maken van een vitale werkplek, is professionele ondersteuning vaak waardevol. VGMK Adviesgroep kan ondersteunen met deze vraagstukken op het gebied van arbeidsveiligheid en ergonomie. Wij kunnen uw organisatie helpen bij het opstellen van een effectieve RI&E en het implementeren het plan van aanpak.

Bent u benieuwd wat VGMK Adviesgroep voor u kan betekenen met betrekking tot het opstellen van de RI&E voor uw organisatie? Neem dan contact op door te bellen naar 0113 211 505 of via het contactformulier.

Lees meer over de RI&E in de volgende artikelen:

overmatig zitten op de werkplek, sedentair gedrag, RI&E, risico-inventarisatie en evaluatie, arbo, Arbowet, Arbobesluit 5.4, voorlichting en onderricht, ergonomie kantoor, beeldschermwerk, zit-sta bureau, 30-minuten regel, staand vergaderen, walking meeting, bewegingsbeleid, vitaliteitsbeleid, verzuimreductie, gezondheidsrisico’s zitten, hart- en vaatziekten risico, diabetes type 2 risico, musculoskeletale klachten, rug- nek- en schouderklachten, hybride werken, thuiswerkplek ergonomie, recht op ontkoppeling, PMO PAGO, Fine & Kinney risicobeoordeling, KPI’s vitaliteit, ISO 45001 arbeidsveiligheid, VCA gezondheid en veiligheid, arbomanagementsysteem

zitpreventie integreren in de RI&E”, “beleid tegen langdurig zitten op kantoor”, “thuiswerkplek ergonomie checklist”, “implementatie 30-minuten beweegregel”, “kosten-batenanalyse zit-sta bureaus”, “vitaliteitsprogramma’s voor kantoormedewerkers

Door het kiezen van praktijkgerichte adviseurs met verstand van zaken, kiest u voor kwaliteit en betrouwbaarheid!

Peter van der Elst

Geboren als Leidenaar woon ik alweer een jaar of 20 in Zeeland. In 2006 heb ik VGMK Adviesgroep opgericht. Ik zag behoefte aan een praktische benadering. Inmiddels hebben wij meer dan 150 bedrijven succesvol begeleid tot VCA of ISO certificering.